Het plastic probleem

Plastic afval verstikt de planeet en schaadt het leven in de zee ernstig. Wat kunnen we doen om te voorkomen dat het afval de oceanen verzadigt?

Ergens tussen Hawaï en Californië slingert een enorme opblaasbare kustlijn door de zee. Onder een 600 meter lange drijver harkt een drie meter diep vangnet door de oceaan. Het beweegt voort door wind en golven, sneller dan de stromingen, golvend terwijl het een U-vormig net vormt op zijn reis. Vissen duiken eronder door om aan de opmars te ontsnappen.

Terwijl deze uitvinding door het water zwerft, verzamelt het een vreemde vangst.  Het trotseert stormen en biedt weerstand aan de corrosieve effecten van zeezout. En tegelijkertijd stuurt Systeem 001 signalen naar de satellieten en boten in de buurt om de vangst van zijn leven te verzamelen. Dit net – of Systeem 001 – sleept over de grote drijvende vuilnisbelt in de Pacific met als taak de zee schoon te maken.

De drijvende vuilnisbelt

Deze drijvende vuilnisbelt is een afvalvortex; een wervelende twister van afval, gevangen in de stromingen van de oceaan. Hoewel het niet het letterlijke afvaleiland is dat soms in de media wordt beschreven, is het water hier bezaaid met kleine stukjes drijvend puin. Gekarnd door de werking van de golven dobberen de stukken op en neer in het water en draaien ze met de stroming mee. Invasieve soorten liften mee op dit reizende plastic en banen zich een weg naar wateren waar de natuur ze nooit had willen neerzitten. Zeevogels, zeezoogdieren en vissen zien de drijvende brokken aan voor voedsel en vullen hun maag met onverteerbaar afval. De stukjes die achterblijven slijten weg door het meedogenloze schommelen en het wrijven van microscopisch kleine plastic splinters en giftige chemicaliën.

Systeem 001 – op 16 oktober 2018 in werking gezet – heeft als doel om in vijf jaar de helft van het afval van de drijvende vuilnisbelt op te ruimen. Het is de eerste van een netwerk van zestig systemen en het is het resultaat van meer dan 270 schaalmodellen en zes prototypes.

Voortgestuwd door natuurlijke krachten en uitgerust met elektronica op zonne-energie volgt Systeem 001 geruisloos zijn weg door de stroming van het water. Het is uitgerust met lichten en GPS om zeilers te waarschuwen en beweegt langzaam genoeg om vissen de tijd te geven weg te komen. Het plastic daarentegen kan niet ontsnappen: gevangen tussen de opblaasbare vlotter en het stevige net. Vuilnisboten halen het afval lading voor lading op en ruimen zo langzaam maar zeker de oceaan op. Als alles goed gaat, kan het systeem worden ingezet in de hele wereld, waardoor tegen 2040 90% van alle drijvende rommel is verwijdert.

Hoe zijn we hier beland?

Het is amper 100 jaar geleden dat Leo Baekeland het eerste volledig synthetische plastic uitvond. Dit nieuwe materiaal, ontwikkelt om elektrische draden te isoleren was anders dan elk ander materiaal dat daarvoor gebruikt werd. Het was goedkoop om te produceren, bestand tegen hitte en kneebaar. Het kon alles zijn wat de mensen maar wilden en het zorgde voor een golf van chemische innovatie.

Alle kunststoffen hebben dezelfde basisstructuur. Als je inzoomt zien de meesten eruit als parelsnoeren, met lange herhalende kettingen die smelten als ze opwarmen en hard worden als ze afkoelen. Wat ze bijzondeer maakt, is hun veelzijdigheid. We kunnen er dunne platen van maken tussen gigantische drukplaten, er bellen van blazen, ze als metaal tot 3D-vormen gieten. Als je de chemische bouwstenen van de ketens verandert, kan de flexibiliteit, smeltpunt en weerstand tegen chemicaliën veranderen. Toevoegingen aan de kettingen kunnen het materiaal van kleur veranderen, ze vuurvast maken of bacteriën doden. Andere toevoegingen kunnen ervoor zorgen dat ze materialen vormen die niet smelten en die afgewerkte kunststoffen veranderen in permanente vormen. Deze ongelooflijke materialen zijn goedkoop, schoon en waterdicht. Ze kunnen dik of dun zijn, buigzaam of broos, felgekleurd of helemaal helder. We kunnen ze op onze huid verdragen, ze om ons eten wikkelen en ze gebruiken om letterlijk alles van te maken: van pennen tot smartphones en ruimteschepen. De kunststoffen zijn sterk genoeg om gebouwen te ondersteunen, licht genoeg om te vliegen en glad genoeg om te voorkomen dat eieren aan braadpannen blijven kleven.

Maar deze wondermaterialen zijn zó goedkoop dat we er niet bij nadenken als we ze weggooien. Vandaag de dag maken we 300 miljoen ton plastic per jaar, waarvan de helft rechtstreeks in de prullenbak verdwijnt. We verspillen 1 miljoen plastic flessen per minuut, een half miljoen plastic rietjes per dag en 4 biljoen plastic zakken per jaar. Van al het plastic dat ooi gemaakt is, bevindt zich bijna 80 procent op een stortplaats of in de natuur. Bijna een derde van de plastic verpakkingen is voor eenmalige gebruik, zoals flessen, bestek en koffiekopjes.

Hier is de uitdaging het grootst: één van de opties is om kunststoffen te vervangen door traditionele materialen, zoals glas, metaal, papier, karton of jute (plantaardige vezels). Deze materialen zijn recyclebaar, maar ook niet altijd beter voor het milieu. Het maken van papier veroorzaakt zelfs meer vervuiling dan het maken van plastic en kost meer energie en water. De glasproductie is milieuvriendelijker, maar glas is zwaar, waardoor er meer vervuiling ontstaat wanneer de producten worden verscheept.

Creatieve start-ups experimenteren al met nieuwe mogelijkheden, zoals bestek van tarwe, waterflessen van zeewier en sixpack-ringen van gerst. Deze worden ontworpen om te vergaan nadat je ze hebt gebruik en voldoen aan het verlangen naar oplossingen voor eenmalig gebruik zonder de planeet te vervuilen.

Plastic van de eerste plaats stoten, kost tijd. Tot die tijd moeten we werken met wat we hebben.